Poradnik dla Pacjenta: Radioterapia

1. Co to jest radioterapia?

Radioterapia jest jedną z metod leczenia nowotworów, polegającą na skierowaniu wiązki promieniowania jonizującego na tkankę nowotworową i jej sąsiedztwo, w którym mogą znajdować się mikroskopijne ogniska nowotworu.

2. Jakie są rodzaje radioterapii?

Radioterapię można podzielić w zależności od intencji leczenia na:

• radioterapię radykalną – z intencją wyleczenia, tzn. zniszczenia wszystkich komórek nowotworowych;
• radioterapię paliatywną – nastawioną na łagodzenie dolegliwości, na przykład bólu, stosowaną w celu zahamowania postępu zaawansowanej choroby nowotworowej.

W zależności od stosowanej techniki napromieniania wyróżniamy:

• teleradioterapię – z zastosowaniem źródła umieszczonego w pewnej odległości od tkanek, wytwarzanego w przyspieszaczu (akceleratorze);
• brachyterpię – z wykorzystaniem źródła promieniotwórczego znajdującego się w bezpośrednim kontakcie z guzem.

3. Czy radioterapię stosuje się przed czy po operacji?

W zależności od rodzaju nowotworu i zaawansowania choroby postęowanie może być różne.

Na przykład: u chorych na miejscowo zaawansowanego raka odbytnicy preferuje się zastosowanie radioterapii przedoperacyjnej ze względu na wyższą skuteczność leczenia przedoperacyjnego i jego mniejszą toksyczność. Często łączy się wtedy radioterapię z chemioterapią.

W przypadku chorych na raka prostaty radioterapię stosuje sią najczęściej ZAMIAST operacji, ponieważ są podobnie skuteczne.

W raku piersi radioterapię stosuje się zazwyczaj pooperacyjnie.

4. Czy cały okres radioterapii spędza się w szpitalu, czy też okres leczenia radioterapią można spędzić w domu, a przychodzić do szpitala, aby przyjąć dawkę promieniowania?

Leczenie promieniami nie jest bezwzględnym wskazaniem do hospitalizacji. W większości przypadków radioterapię można prowadzić w warunkach ambulatoryjnych tzn., że w trakcie leczenia chory przebywa w domu, a przychodzi do szpitala na kolejne frakcje leczenia. W wielu Ośrodkach aktualnie dla Pacjenta zapewniony jest darmowy hotel na czas leczenia, w przypadku gdy mieszka daleko.

5. Czy przed radioterapią powinno się wykonać jakieś dodatkowe badania? Jakie?

Każdy chory w trakcie przygotowania (planowania) leczenia promieniami z intencją wyleczenia, musi mieć wykonane badanie TK (tomografia komputerowa). W trakcie wykonywania TK (czyli tzw. Symulacji leczenia) będzie wykonywae unieruchomienie czyli maska termoplastyczna, lub coraz częściej, tatuaż-malutki punkcik na skórze, najczęściej brzucha lub klatki piersiowej, aby można było zawsze pacjenta ułożyc w tym samym miejscu stołu terapeutycznego.

W niektórych przypadkach istnieje konieczność wykonania dodatkowych badań obrazowych np. MR (rezonans magnetyczny) lub PET (pozytronowa tomografia emisyjna). W oparciu o obrazy z tomografii komputerowej lekarze i fizycy przygotowują plan leczenia promieniami. Pozwala on z dużą precyzją określić liczbę i kształt pól napromieniań, co definiuje, które obszary będą napromieniane, a które znajdą się poza napromienianą objętością. Plan leczenia określa także czasy napromieniań z poszczególnych pól. Wykonanie takiego planu leczenia odbywa się bez udziału pacjenta i zajmuje około 1-2 tygodnie.

Przed radioterapią jest wykonywane badanie krwi; często również w trakcie radioterapii, w zależności od wskazań.

6. Jak przygotować się do radioterapii?

Przed każdą sesją radioterapii należy ubrać się w luźną odzież, którą łatwo zdjąć i założyć ubrania, w tym bielizna osobista, powinna być bawełniana (należy unikać ubrań ze sztucznych, nieprzewiewnych materiałów) W domu warto wietrzyć okolicę napromienianą, na przykład u kobiet chodzenie bez stanika z fiszbinami. Należy również stosować kremy i maści ochronne dla skóry w trakcie radioterapii, polecone przez lekarza radioterapeutę i smarować okolicę napromienianą już po naśietleniu w dany dzień.

7. Co można zrobić by leczenie było skuteczniejsze?

Aby leczenie było skuteczne, należy stosować się do zaleceń lekarza tak, aby nie było niepotrzebnych przerw w radioterapii, gdyż przedłużenie leczenia może skutkować obniżeniem jego skuteczności.

8. Jakie będzie samopoczucie po radioterapii?

W trakcie radioterapii najczęściej występuje osłabienie, spadek wagi ciała, brak apetytu, zmęczenie. W przypadku niektórych nowotworów (np nowotwory skóry, głowy i szyi) na skórze może wystąpić znaczne zaczerwienieni. Jednak w ogromnej większości przypadków na skórze w obecnych czasach „nie widać” odczynu popromiennego, to znaczy nie ma dużych zaczerwienień, ze względu na nowe techniki radioterapii. „ Spalenie skóry” czy też innych okolic ciała należy włożyć między bajki. Dobrą informacją jest również to że (oprócz napromieniania głowy) w trakcie radioterapii nie wypadają włosy.

9. Jakie dawki promieniowania mogą zostać podane?

Standardowo w przypadku radioterapii radykalnej stosuje się od 5 do 30 napromieniań, codziennie, bez sobót i niedziel. W niektórych przypadkach aplikowane jest napromienianie 2 razy dziennie, z odstępem 6 – 8 godzin.

10. W jaki sposób przyjmuje się dawki promieniowania?

W trakcie napromieniania pacjent leży nieruchomo na plecach lub na brzuchu. Do ułożenia Chorego stosowane są najczęściej tatuaże, lub materace lub plastikowe maski termoplastyczne (to znaczy ulegające odkształceniu pod wpływem ciepła). Maskę bądź materac przygotowuje technik radioterapii przed rozpoczęciem leczenia, na zlecenie lekarza.

11. Jak długo trwa jedna sesja radioterapii?

Pojedynczy seans terapeutyczny (czyli frakcja radioterapii) trwa najczęściej od kilku do kilkunastu minut.

12. Jak długo trwa radioterapia?

Leczenie promieniami trwa zwykle około 1 tygodnia w przypadku radioterapii przedoperacyjnej i ok. 3-6 tygodni w przypadku leczenia radykalnego. Napromienianie odbywa się codziennie przez pięć dni w tygodniu (w niektórych przypadkach stosuje się napromienianie 2x dziennie z przerwą pomiędzy frakcjami wynoszącą min. 6 godz.). Wprzypadku napromieniania paliatywnego leczenie trwa 1-2 tygodni.

13. Czy po otrzymaniu dawki promieniowania człowiek staje się jego źródłem?

Nie. Chory nie stanowi źródła promieniowania. Może mieć więc bezpośredni kontakt z innymi ludźmi, w tym z dziećmi i ikobietami w ciąży.

14. Czy jest normalne, że miejsce napromieniowania jest zaczerwienione?

TAK. jest to tzw. ostry odczyn popromienny, który objawia się w ok. 3 tygodniu radioterapii, niekiedy wcześniej pod postacią zaczerwienienia i stanu zapalnego skóry, czasami mogą mu towarzyszyć bóle, uczucie ściągania i pieczenia skóry w obszarze napromienianym oraz utrata owłosienia okolicy napromienianej.

15. Jakie korzyści wynikają z radioterapii?

Radioterapia ma działanie miejscowe i zmniejsza ryzyko niepowodzenia leczenia poprzez zmniejszenie częstości nawrotów choroby pod postacią wznów miejscowych. W połączeniu z innymi metodami czyli chemioterapią i chirurgią powoduje wydłużenie życia i całkowite wyleczenie.

16. Jakie mogą być efekty uboczne radioterapii?

Do najczęściej spotykanych objawów ubocznych należą:

• zaburzenia perystaltyki jelit pod postacią wzdęć, biegunek, niekiedy zaparć;
• bolesne parcia na stolec z wydalaniem śluzu, nietrzymanie stolca;
• częstomocz, ból przy oddawaniu moczu;
• zaburzenia hematologiczne, takie jak spadek liczby leukocytów, płytek krwi, anemia;
• w przypadku napromieniania jajników u kobiet trwała utrata czynności rozrodczych i hormonalnych jajników (ablacja jajników), czego konsekwencją jest wcześniejsze wystąpienie okresu przekwitania – klimakterium; • u mężczyzn niepłodność i zaburzenia hormonalne, a także spadek potencji, w przypadku napromieniania miednicy.

W bardzo rzadkich przypadkach może wystąpić:

• niedrożność przewodu pokarmowego, perforacja jelit i konieczność interwencji chirurgicznej w trybie pilnym;
• krwawienie z przewodu pokarmowego;
• upośledzenie funkcji zwieraczy, powstanie przetoki odbytniczo – pęcherzowej, bądź u kobiet przetoki odbytniczo – pochwowej.

17. Czy to prawda, że radioterapia niszczy wszystkie komórki, nawet te zdrowe?

Tak. Fotony uszkadzają DNA komórek, powodując trwałe zahamowanie cyklu komórkowego i w konsekwencji śmierć komórek nowotworowych, jak i otaczających tkanek zdrowych. Do ochrony tkanek zdrowych stosuje się specjalne osłony (tzw. kolimatory), jak i nowoczesne techniki napromieniania, które pozwalają modyfikować wiązkę promieniowania tak, aby oszczędzić narządy zdrowe.

18. Czy radioterapia zahamowuje dalsze rozprzestrzenianie się komórek rakowych?

Radioterapia działa miejscowo w obszarze napromienianym, nie hamuje rozprzestrzeniania się komórek nowotworowych, które znajdują się poza polem napromieniania.

19. Czy w trakcie radioterapii zmniejsza się odporność?

Czy powinno się brać jakieś dodatkowe leki? W trakcie radioterapii w obszarze miednicy może dochodzić do przejściowego zmniejszenia odporności w związku z supresją szpiku, czyli zmniejszeniem liczby komórek szpiku znajdującego się w kościach miednicy i związaną z tym przejściową dysfunkcją układu krwiotwórczego oraz krwi. Można brać dodatkowe, wzmacniające leki ale tylko po konsultacji ze swoim lekarzem radioterapeutą.

20. Czy radioterapia boli?

Nie. Seans radioterapeutyczny jest bezbolesny. Natomiast, mogą pojawić się dolegliwości związane z występowaniem ostrego odczynu popromiennego, ale nie u wszystkich taki odczyn wystąpi.

21. Czy po radioterapii wypadają włosy?

Utrata włosów może wystąpić tylko przy napromienianiu skóry owłosionej głowy.

22. Co daje radioterapia w przypadku przerzutów?

W przypadku przerzutów radioterapia niszczy ogniska przerzutowe bądź hamuje ich dalszy wzrost. W przypadku przerzutów do kości ma również działanie przeciwbólowe.

23. Czy bycie zakwalifikowanym do radioterapii oznacza bycie nieuleczalnie chorym?

Nie. Radioterapia może być jedną ze składowych leczenia radykalnego, tj. mającego na celu trwałe wyleczenie chorego.

24. Czego nie wolno robić podczas radioterapii?

Podczas radioterapii należy szczególnie dbać o okolicę napromienianą, tzn. stosować luźną odzież. obszaru napromienianego nie należy trzeć, masować, należy także unikać nasłonecznienia. Na czas radioterapii należy kąpiel w wannie zastąpić delikatnym prysznicem. Dodatkowo wskazana jest dieta lekkostrawna, aby unikać dodatkowego podrażnienia jelit. Więcej informacji o diecie w trakcie radioterapii w zakładce: dieta.